اسانس گیاهان دارویی

اسانس گیاهان دارویی همان اسانس های طبیعی هستند که از  برگ ،گلبرگ و ریشه های گیاهان و چوب ها گرفته میشوند.اسانس های طبیعی با نام های اسنشیال اویل (Essential oil)،روغن های اسانسی و یا اسانس های فرار نیز نام برده میشوند.در واقع اسانس ها جوهره اصلی گیاهان بوده و  روش های متفاوتی برای استخراج آنها وجود دارد که از مهمترین آنها میتوان به تقطیر با بخار آب نام برد

این هدیه طبیعت به دلیل وجود ماده موثره های فراوانی که درون خود دارد دارای ارزش زیادی بوده و فواید بسیاری دارد. به عنوان مثال اسانس  اسطوخودوس(لوندر) را در نظر می گیریم. حدود 226 کیلوگرم گل اسطوخودوس نیاز هست تا یک لیتر اسانس اسطوخودوس را تشکیل دهد.در تاریخ گفته شده است که این اسانس باعث آرامش می شود، به خواب کمک می کند، باکتری ها را می کشد، تورم و خارش  ناشی از نیش حشرات و زنبور کاهش می دهد، خونریزی را متوقف می کند، زخم ها را تمیز می کند و این لیست ادامه دارد.

اسانس ها از مواد فرار گیاهی تشکیل می شوند و عموماً وزن مولکولی کمی دارند، این مواد در متابولیسم ثانویه گیاهان معطر تشکیل می شوند .با این حال، برخی از عوامل طبیعی مانند تغییرات فیزیولوژیکی، شرایط محیطی، تغییرات جغرافیایی، عوامل ژنتیکی و تکامل گیاهی می توانند ترکیب شیمیایی این اسانس های روغنی و همچنین عملکرد آنها را تغییر دهند.

در طبیعت، اسانس ها نقش مهمی را در گیاهان به عنوان حفاظت و ارتباط ایفا می کنند. حفاظت های شیمیایی در این اسانس ها وجو دارد که سبب مقاومت گیاه در برابر عوامل بیماری زا و گیاهخواران می شود . در زمینه ارتباط، گیاه می تواند از یک عامل شیمیایی استفاده کند که در محیط اطراف حرکت کند و ژن های دفاعی گیاهان دیگر را فعال نماید.

در صنعت، این اسانس ها به طور گسترده مورد مطالعه قرار می گیرند، عمدتاً به دلیل کاربردهای بالقوه آنها به عنوان عواملی که فعالیت های بیولوژیکی را تقویت می کنند. ترکیبات فرار در طول سال ها کاربردهای دارویی متعددی مانند فعالیت های آنتی اکسیدانی، ضد سرطانی، ضد ویروس، ضد میکروبی و ضد التهابی ارائه کرده اند.

1-خواص ضد میکروبی اسانس ها

مکانیسم  ضد میکروبی اسانس ها هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما می توان آن را به نفوذ پذیری آنها به دیواره سلولی میکروارگانیسم ها به دلیل تنوع ترکیبات شیمیایی و هم افزایی آنها نسبت داد. خاصیت آبگریز اسانس ها در دیواره لیپیدهای غشای سلولی و میتوکندری ها عمل می کند و آنها را نفوذپذیرتر می کند، به این ترتیب یون ها و مولکول های حیاتی (لیپیدها، پروتئین ها و اسیدهای نوکلئیک) خارج می شوند و این طریق سبب مرگ میکرو ارگانیسم ها میشوند. به دلیل برهمکنش اجزای آبگریز اسانس ها و غشای سلولی، اسانس ها عموماً بر روی باکتری های گرم مثبت نسبت به باکتری های گرم منفی اثر کمتری دارند.

به عنوان مثال اسانس اسطوخودوس یا لوندر که یکی از محبوب ترین و همه کاره ترین اسانس های مورد استفاده در رایحه درمانی است دارای خواص ضد میکروبی گسترده ای می باشد.

همچنین اسانس میخک و اسانس رزماری اسانس نعناع ،اکالیپتوس چوب صندل علف لیمو و خود اسانس لیمو نیز دارای خواص ضد میکروبی هستند.

خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی اسانس های گیاهان دارویی، تحقیقات آینده را با هدف کاربرد احتمالی این مواد در زمینه‌های غذایی، دارویی و آرایشی تشویق می‌کند.

2-خواص آنتی اکسیدانی اسانس ها

علاقه به مطالعه خواص آنتی اکسیدانی اسانس ها بیشتر و بیشتر شده است و اکنون برای پیشگیری از آسیب شناسی های مختلف ضروری است . در ادبیات، وجود فعالیت آنتی اکسیدانی در چندین اسانس گزارش شده است.

این خاصیت در سطوح مختلفی در حفاظت از میکروارگانیسم‌ها عمل می‌کند و نقش کلیدی در برخی از فعالیت‌های بیولوژیکی اسانس‌ها دارد و می‌تواند با مبارزه با استرس اکسیداتیو که به سلامت آسیب می‌رساند، خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند آلزایمر، پارکینسون را کاهش دهد.. برخی از مطالعات اشاره می‌کنند که این بیماری‌ها ممکن است عواقب آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد باشند، علاوه بر اکسیژن و گونه‌های نیتروژن فعال که به عنوان واسطه‌های التهاب به عنوان مولکول‌های پیام‌رسان عمل می‌کنند. این نشان می دهد که اسانس ها می توانند به عنوان یک عامل ضد التهابی نیز عمل کنند.

بعنوان مثال اسانس لیمو دارای خواص ضدمیکروبی و آنتی اکسیدانی است. 21 مولکول موثر در اسانس لیمو شناسایی شده و دو مورد  غالب آن  لیمونن (74/39 درصد) و بتا پینن (44/25 درصد) است که نقش اصلی در خواص این اسانس ایفا می کنند.

به دلیل همین خواص آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی اسانس ها کاربرد فراوانی در صنایع غذایی به عنوان افزودنی و نگهدارنده دارند . میتوانید اطلاعات  بیشتر در این زمینه را در اینجا بخوانید.

3-فعالیت ضد سرطانی اسانس ها

اسانس‌ گیاهان معطر دارای خواص ضد سرطانی هستند، زیرا این روغن‌ها توانایی مهار تکثیر سلولی و کاهش گسترش سرطان، بهبود کیفیت زندگی بیماران سرطانی و کاهش سطح عذاب آنها را دارند. درمان واسطه ای با اسانس ها را می توان در ترکیب با درمان های مرسوم در درمان سرطان استفاده کرد (شیمی درمانی و رادیوتراپی)

اسانس گیاهان معطر مختلف دارای پتانسیل ضد سرطانی در برابر سرطان دهان، سینه، ریه، پروستات، کبد، کلیه، روده بزرگ، استخوان، تخمدان، پانکراس، رحم و سرطان مغز و حتی در سرطان خون هستند.به عنوان مثال اسانس استخراج شده از میخک (Syzygium aromaticum L.) یک منبع طبیعی ایده آل بتری ترپن به عنوان یک عامل شیمیایی پیشگیری کننده در برابر سرطان سینه است .اسانس اکالیپتوس (Pulicaria inuloides) به دلیل وجود فراوان سیترونلول، پولگول و سیترونلیل استات، فعالیت ضد سرطانی علیه سرطان سینه، کبد و کولورکتال/کولون نشان داد.

علاوه بر خواص درمانی، اسانس ها دارای ارزش معنوی و زیبایی نیز هستند که از زمان های قدیم مورد استفاده قرار می گرفته است. بیایید سفری کوتاه به گذشته و در سراسر جهان داشته باشیم تا بفهمیم چگونه اسانس ها در طول تاریخ مورد استفاده قرار گرفته اند.

4-فعالیت ضد انگلی اسانس ها

درمان های کنونی اکثر بیماری‌های منشأ تک یاخته‌ای را عمدتاً از طریق شیمی‌درمانی کنترل می‌کنند، جایی که معمولاً از داروهای سنتزی و شیمیایی استفاده می‌شود، اما آنها چندین اثر جانبی شامل سمیت سلولی را در انسان نشان می‌دهند. با توجه به ماهیت آبگریز و زیست فعال اجزای اسانس هاآنها را می توان منبع مهم مبارزه با عوامل بیماری زاهای درون سلولی مانند تک یاخته ها که باعث بیماری های انگلی می شوند در نظر گرفت.

بعنوان مثال اسانس آویشن لوندر دارچین  برگ فلفل مکزیکی و …دارای خواص ضد انگلی هستند

5-خواص ضد التهابی اسانس ها

اسانس‌ها دارای ترکیبات  پیچیده‌ای از مواد شیمیایی هستند که در غلظت‌های مختلف وجود دارند، این روغن‌های اسانسی در پزشکی می توانند برای درمان بیماری‌های بی‌شماری استفاده می‌شوند، زیرا پتانسیل خاصی برای فعالیت ضد التهابی دارند.

در سال‌های اخیر پتانسیل ضد التهابی اسانس‌ها موضوع مطالعه چندین محقق در جست‌وجوی داروهای جدید با منشأ طبیعی بوده است  همچنین مطالعه بر روی اثر هم افزایی اثر التهابی ترکیبات اسانس ها و داروهای شیمیایی، نشان داد ارتباط قوی  بین داروهای بالینی با محصولات طبیعی به عنوان یک جایگزین دارویی و اجتناب از واکنش های نامطلوب ناشی از محصولات شیمیایی وجود دارد .آزمایش‌های in vivo روی موش‌ها پتانسیل این اسانس‌ها را به‌عنوان محصولات طبیعی تأیید می‌کند و به پیشرفت تحقیقات کمک می‌کند.

به عنوان مثال اسانس های آویشن. میخک.گل رز.اکالیپتوس،رازیانه.برگاموت دارای خواص ضد التهابی بالایی هستند.

تاریخچه استفاده از اسانس های طبیعی

اعتقاد بر این است که اولین استفاده از اسانس  ها به دوران پیش از تاریخ بازمی گردد، زمانی که از آنها برای ایجاد نقاشی روی دیوار غارها استفاده می شد. در 4500 سال قبل از میلاد مسیح،مصریان از اسانس ها استفاده میکردند. زیبایی کلئوپاترا به درمان های آبگرم او با این اسانس ها و نمک دریای نسبت داده شده است. مصریان علاوه بر زینت، از این روغن های قدرتمند برای ایجاد تنتور، پودر و مرهم استفاده می کردند تا در درمان های دارویی و مراسم معنوی استفاده شوند.

هوآنگ تی، امپراتور زرد چین، در زمان 2597 قبل از میلاد مسیح، در طول سلطنت خود از اسانس های طبیعی استفاده می کرد. او کتابی در زمینه پزشکی نوشت که شامل استفاده از مواد معطر بود. این کتاب امروزه هنوز توسط کسانی که طب شرقی را انجام می دهند استفاده می شود.

در ایران باستان، بسیاری به طور مشابه از قدرت گیاهان استفاده می کردند. مردم این منطقه به طور مرتب از رزین ها و ادویه هایی که برای عطرسازی و حفظ سلامتی ارزشمند بود استفاده می کردند و به تجارت می پرداختند. ابن سینا (980-1037 پس از میلاد)، پزشک ایرانی، مطالب زیادی در مورد سلامتی و تندرستی نوشته است و به عنوان پدر رایحه درمانی، آن گونه که ما اکنون می شناسیم، شناخته می شود. او همچنین به دلیل آزمایشات خود در زمینه تقطیر اثری ماندگار در زمینه شیمی بر جای گذاشت. او روش‌های تقطیر مختلفی را با استفاده از گل‌ها انجام داد و در نهایت توانست عطر گل رز(اسانس گل رز) را جدا کند و گلاب تولید کند.

با گذشت زمان تا امروز، استفاده از اسانس ها به طور گسترده ای شناخته شده است زیرا آنها در کتاب ها منتشر می شوند و در عرض چند ثانیه پس از جستجو در گوگل به راحتی در دسترس هستند. در طول تاریخ، بشر از اسانس ها برای اهداف دارویی، معنوی، معطر و زیبایی خود استفاده کرده است. می توان تصور کرد که اسنشیال اویل ها چه اکتشافات و کاربردهای بیشتری در آینده برای ما دارند.

فواید اسانس های طبیعی یا اسنشیال اویل ها

اسانس ها را می توان در رایحه درمانی استفاده کرد، نوعی درمان مکمل که از طریق استنشاق  و یا به صورت موضعی روی پوست برای بهبود سلامتی شما استفاده می شود .

مطالعات نشان داده اند که اسانس های طبیعی سبب:

تقویت خلق و خو.

بهبود عملکرد شغلی از طریق کاهش استرس و افزایش توجه.

بهبود خواب.

 از بین بردن باکتری ها، قارچ ها و ویروس ها.

کاهش اضطراب و درد.

کاهش التهاب.

کاهش تهوع.

تسکین سردرد و….

همچنین از اسانس های طبیعی در صنایع غذایی، محصولات آروماتراپی،داروسازی و عطر سازی هم استفاده میشود.